متاسفانه رکود اقتصادی بزرگ در سال 1929 ترکیه را درست در زمانی تحت‌تاثیر قرار داد که این کشور به سرمایه‌گذاری‌های جدید ساخت و ساز و امور زیربنایی و مدرن‌سازی کشاورزی و امور زیربنایی خود احتیاج مبرم داشت. با توجه به اینکه بسیاری از بخش ها توسط خارجی ها اداره می‌شد، ترک‌ها در سال‌های ابتدایی دهه بیست به فعالیت‌های اقتصادی خرد و فرعی محدود شده بودند.
در سال 1930 و ده سال بعد از آن ترکیه دست به اتخاذ سیاست‌هایی در ملی کردن خدمات اساسی نظیر راه‌آهن، سرویس پست، تلفن، بیمه و بانکداری زد تا زیربنای ملی برای توسعه اقتصادی کشور در آینده را ایجاد کرده باشد. این سیاست اقتصاد ترکیه را قدرت بخشید، فرار سرمایه به خارج را کم کرد و تعادل در مخارج و پرداخت‌ها را بهبود بخشید. در طول این سال‌ها دولت احساس کرد که باید نقش اصلی در برنامه‌ریزی ملی را به عهده بگیرد و دو برنامه پنج‌ساله را تدارک ببیند. مطابق این دو برنامه، کارخانه‌های قند و شکر، سیمان، آهن و فولاد متعددی تاسیس کند، صنایع نساجی و نیز اکتشاف معدن را گسترش دهد و نیز شبکه موجود راه‌آهن و بنادر خود را وسیع‌تر کند.
توسعه توریسم
ترکیه همواره به عنوان مقصدی عجیب و پر رمز و راز مورد توجه بوده است. تاسیس گذرگاه شرق، قلب اروپا را به استانبول آورد، شهری که چون دیگی از فرهنگ‌های ذوب شده مختلف است. نویسندگانی چون آگاتاکریستی و پیر لوتی راز و رمزها و کنجکاوی‌های بیشتری در مورد استانبول و ترکیه به وجود آوردند. با این حال، این مسافران از نظر تعداد بسیار محدود بودند و تنها شامل مردمانی می‌شد که قادر بودند شرقی بودن خود را ابراز کنند.
توسعه توریسم در ترکیه را نمی‌توان از توسعه کلی اقتصاد این کشور جدا کرد. توسعه‌ای که ناشی از سیاست‌ها و خط‌مشی‌های متعدد حکومت بود. این سیاست‌ها را می‌توان به پنج دوره زمانی مهم تقسیم کرد:
1 – سیاست ناسیونالیستی بسیار قوی (1924 – 1950 )
2 – لیبرالیسم حمایت‌گرا (1950 – 1960)
3 – دوران برنامه‌ریزی اقتصادی (1961 – 1980)
4 – مقدمه‌چینی برای تقویت بخش‌خصوصی (1980 – 1990)
5 – تاکید بر بخش‌خصوصی و سیاست اقتصاد لیبرالی (1990 تاکنون)
دوران مابین 1924 و 1950 بر شالوده‌ریزی توسعه و درمان تاثیرات جنگ‌جهانی دوم و نیز از بین بردن آثار زمین‌لرزه‌ای بزرگ در این کشور بود که چندین هزار نفر را کشت. به دنبال انتخابات سال 1950 دموکراسی هم بر سر زبان‌ها افتاد و مردم شروع به صحبت درباره لیبرالیسم کردند. هدف اصلی احزاب دموکراتیک انتقال قدرت اقتصادی به صنعت خصوصی و جلب سرمایه خارجی برای حمایت از صنایع جدید بود. در طول این دوره باوجود فاصله از استانداردهای امروزی، تاسیس خانه‌های ساحلی و اسکان توریست‌ها در «کسمه« و نیز در ورودی‌های شهر استانبول آغاز شد که به عنوان مرحله‌ای مهم در صنعت توریسم ترکیه در نظر گرفته می‌شود. علاوه بر این اقدامات فراوانی در جهت توسعه بزرگراه‌ها، توجه به ساخت خطوط هوایی و حمل‌و‌نقل دریایی، ارتباطات و محصولات کشاورزی صورت گرفت. حمل و نقل بزرگراهی مسافرت را بسیار اقتصادی و از نظر زمان برای بسیاری از مردم بصرفه کرده بود. شرکت‌های اتوبوس‌رانی برای اولین‌بار به خاطر نیازی که برگزارکنندگان تورهای مسافرتی و دیگر سازمان‌ها به انجام مسافرت به سرزمین‌های آفتاب و ماسه در سواحل طولانی شبه جزیره ترکیه داشتند، شکوفا شده بودند. برای جذب سرمایه‌های خارجی قوانین جدیدی مصوب شدند. قانون تشویق سرمایه‌گذاری خارجی، تغییرات مهمی را وارد زندگی اقتصادی ترکیه کرد. این قانون همه بخش‌های خصوصی اقتصاد ترکیه را به روی سرمایه‌های خارجی باز کرد و سرمایه‌گذاران خارجی از آن پس نیازی به داشتن شریک ترک برای سرمایه‌گذاری نداشتند و نهایتا انتقال منابع مالی آسانتر شد. در نتیجه تصویب این قانون، صنایع نفتی، دارویی، لاستیک‌سازی، کود شیمیایی و صنایع غذایی، سرمایه‌های خارجی قابل‌توجهی را جذب کردند. از آنجایی که صنعت توریسم نیاز به توسعه زیربنایی و اساسی داشت، باید سال‌های بیشتری منتظر می‌ماند تا سرمایه‌گذاری قابل‌ملاحظه‌ای ایجاد شود. با توجه به آمارها در فاصله سال‌های 1950 تا 60 تعداد توریست‌ها دوازده درصد رشد داشته است. در سال 1961 ظرفیت نهایی هتل‌های ترکیه 15685 نفر بوده و 258 هتل می‌توانسته‌اند به نیازهای توریست‌های خارجی پاسخ گویند. در همان سال 129هزار توریست از ترکیه دیدن کرده و هفت و نیم میلیون دلار در این کشور خرج کرده‌اند.
دوران اقتصاد برنامه‌ریزی شده سال‌های 1980-1960 با کودتای نظامی شروع شد و تغییرات متعددی در ساختار اداری و صورت‌بندی سیاست‌های اقتصادی داشت. در بیست و هفت ماه می1960 اقتصاد ترکیه در تنگنای وحشتناک تبادل خارجی همراه با تورم بسیار بالا بود. نخستین واکنش مسوولان و حاکمان جدید تنظیم قانون اساسی جدید و تصویب قوانینی تازه بود که بیکاری را کاهش می‌داد، تورم را پایین می‌آورد، شرایط توزیع درآمد را بهتر می‌کرد، کسری تجارت را جبران می‌کرد و پول‌ها و سرمایه‌های از دست رفته و قدیمی را به منظور ایجاد تعادل در بودجه از تشکیلات دولتی به بخش‌خصوصی منتقل می‌کرد. برای دستیابی به این اهداف دشوار سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تاسیس شد. «SPO» عهده‌دار انجام طرح اقتصادی پانزده ساله، شامل سه دوره زمانی پنج ساله شد. اولین طرح پنج ساله در 472 صفحه ارائه شد و جزییات بخش‌های متعددی را در بر داشت با این وجود تنها چهار صفحه از آن به توسعه صنعت توریسم اختصاص پیدا کرده بود. این چهار صفحه البته فعالیت‌های مهمی را شامل می‌شد که نخستین علائم شناسایی و به رسمیت شناختن توریسم به عنوان یک بخش محسوب می‌شد. وزارت توریسم و جهانگردی در سال 1965 ایجاد شد و عایدی کشور از این محل از 7/7 میلیون به 7/193 میلیون در سال 1974 افزایش یافت. دستاوردی بسیار مهم که برنامه ریزان را هم غافلگیر کرد. برای نخستین بار شمار توریست‌ها از مرز یک میلیون نفر گذشت و از تخمین‌های داده شده هم فراتر رفت.
از 1974 تا 1980 بحران نفتی دیگری بر اقتصاد ترکیه تاثیرات منفی بر جای گذاشت و مشکلات متعددی چون نرخ بیکاری بالا، تورم افسارگسیخته، عدم تعادل در بودجه، رشد اقتصادی کند و در نهایت بحران دیگری در مبادله ارز به عنوان نخستین نشانه ها خود را نشان دادند. سال 1980 ترکیه شاهد دخالت نظامی دیگر و نیز جنبشی برای حرکت به سمت سیاست‌های لیبرالی بیشتر بود. سال‌های پس ازمداخله 1980 مصوبات مهم و فراوانی برای لیبرالیزه کردن اقتصاد کشور تصویب شدند. در میان آنها قانون تشویق توریسم در سال 1982، قانون حفاظت محیط‌زیست در سال 1983 و قانون پارک‌های ملی را می‌توان نام برد. تغییر بسیار مهم در این میان، پیشقدم شدن بخش‌خصوصی بود. مهم‌ترین اقدامات مربوط به توریسم را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
1 – تعیین مناطق و زمین‌های آزاد اجاره‌ای 49ساله
2 - افزایش اعتبارات تا 60درصد از طریق بانک جهانگردی
3 – اعتبارات بلند مدت از محل صندوق تشویق توریسم
4- ایجاد و تاسیس و عاملیت کازینوها و تفرجگاه‌ها
5 – صدور جواز برای سرو مشروبات الکلی
6 – ایجاد رفاه و امکانات ویژه برای هتل‌ها
7 – استخدام افراد با ملیت‌های خارجی در بخش توریسم و جهانگردی.
این اقدامات باعث خلق تقاضای عظیم داخلی و خارجی برای سرمایه‌گذاری در مناطق ساحلی ترکیه شد. نخست «کوشی آداسی«، سپس «بِدروم» و «مرمره» رشد خود را به‌گونه‌ای آغار کردند که قبل از این سابقه نداشت. برای تنظیم این سرریز سرمایه‌گذاری، مجموعه برنامه‌هایی برای منطقه آنتالیا ریخته شد و سیاست‌های عقلانی بیشتری هم در ادامه برای توسعه توریسم در پیش گرفته شد. در سال 1987 درآمد ترکیه از توریسم از مرز 3/3میلیارد دلار هم گذشت.
جنگ خلیج فارس در سال 1991 تاثیر منفی بر صنعت توریسم ترکیه گذاشت و این کشور ناچار شد بیش از چهارسال برای بیرون آمدن از تاثیرات جنگ صبر کند. نهایتا در سال 1995 گنجایش نهایی هتل‌ها به 276000 رسید که گرایش قابل ملاحظه به توریسم را نشان می‌دهد. بیشتر سرمایه‌گذاری‌ها به خاطر شرایط قانون جذب و تشویق توریسم، مناطق ساحلی را پوشش می‌داد. توسعه این بخش همچنین از توسعه دیگر صنایع نظیر ماشین‌سازی و صادرات پوشاک و پارچه تاثیر گرفته و حمایت می‌شد.
در نهایت اینکه صنعت توریسم ترکیه در مناطق ساحلی آغاز شد و به مرحله فعلی خود یعنی بیست‌میلیون توریست و پانزده میلیارد دلار عایدی از این صنعت رسید. جرقه چنین توسعه‌ای با توریسم ساحلی زده شد که البته مشکلاتی را هم با خود به همراه آورد. از جمله صدماتی که به محیط‌زیست وارد آورد، آلودگی، عوارض جانبی توسعه و... به نظر می‌رسد که برنامه‌ریزی بهتر که رقابت را هم در نظر داشته باشد، منجر به همکاری گسترده برای توسعه بیشتر در آینده خواهد شد.
منبع: کنگره بین‌المللی توریسم ساحلی و دریایی ترکیه
نویسنده: تورگوت وار
مترجم: نجات بهرامی
